Identiteitsfraude: hoe voorkom je het?

Volgens de Nederlandse privacywet zijn je persoonsgegevens alle informatie die over jou gaan of naar je te herleiden zijn. Deze gegevens gebruik je bijna dagelijks, bij het afsluiten van abonnementen en leningen, online shoppen, overheidsinstellingen, social media en zoveel meer. Het is heel handig dat dit allemaal mogelijk is, maar zo denken cybercriminelen er ook over…

Wat is identiteitsfraude?

Wanneer misbruik wordt gemaakt van gestolen of valse identiteitsgegevens is er sprake van identiteitsfraude. Er zijn drie manieren waarop criminelen in bezit komen van deze gegevens:

• Ze vervalsen hun eigen identiteitsgegevens, door bijvoorbeeld de geboortedatum aan te passen. Je ouder voordoen dan je bent om alcohol te kopen is dus identiteitsfraude.
• Ze creëren een eigen identiteit door een persoon te verzinnen die niet bestaat.
• Ze gebruiken de identiteitsgegevens van iemand anders.

Met vervalste of gestolen gegevens kunnen criminelen legio aan illegale zaken doen, zoals frauderen, illegaal werken, geld witwassen en spullen, leningen of abonnementen aanschaffen op naam van het slachtoffer.

Ook in de mensen- en drugshandel vindt identiteitsfraude veelvuldig plaats. Identiteitsfraude kan daarnaast worden gebruikt door cyberpesters die schadelijke berichten verzenden via het e-mailadres of social media account van het slachtoffer.

Hoe werkt identiteitsfraude?

In dit artikel focussen we op identiteitsfraude door het misbruiken van andermans identiteit. Criminelen kunnen op een aantal manieren in het bezit komen van je identiteitsgegevens.

Je gegevens worden gestolen

Verschillende persoonlijke gegevens kunnen op verschillende manieren worden gestolen. Zo worden fysieke gegevens – denk aan je ID-kaart of belastingaangifte – uit je handtas, brievenbus of huis gestolen. Wanneer de dief technischer aan de slag gaat, gebruikt hij skimming om je betaalpas te kopiëren zonder dat je het in de gaten hebt.

Ook je digitale gegevens zijn niet veilig, aangezien deze gestolen kunnen worden van je elektronische apparaten. Vaak hoeft de crimineel niet eens in de buurt te zijn, maar gebruikt hij bijvoorbeeld een vorm van malware die zich verschuilt op een onveilige website.

Je geeft de gegevens zelf

Oplichters zijn goed in het misleiden van mogelijke slachtoffers. Eén manier waarop ze dit doen heet phishing: via e-mail, SMS of telefoon doen ze zich voor als een bekend bedrijf of instantie die je gegevens nodig heeft. Dit is een vorm van social engineering, waarbij de oplichter je verleidt tot het delen van gevoelige informatie.

Naast phishing zijn er nog tal van manieren om dit te doen, zoals WhatsApp-oplichting, malware verstoppen in advertenties of berichten, maar ook iets simpelers zoals een wachtwoord afkijken.

Je gegevens worden verzameld

Het kan ook voorkomen dat je privégegevens voor het oprapen liggen, en criminelen ze enkel hoeven te verzamelen. Soms is dit illegaal, wanneer post en afval wordt meegenomen of gegevens uit een datalek worden verhandeld, maar in andere gevallen zorg je er zelf voor dat de informatie beschikbaar is.

Op social media, bijvoorbeeld, kunnen criminelen veel gegevens verzamelen. Ook slordige administratie kan de oorzaak zijn – denk maar aan de post-it met wachtwoorden die bij velen nog altijd op het bureau plakt.

Hoe vaak komt identiteitsfraude voor?

In 2022 was volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) 15 % van alle Nederlanders ouder dan 15 jaar slachtoffer van online criminaliteit. Voor 7,6 procent van de Nederlandse bevolking betrof dit online oplichting en fraude, waaronder identiteitsfraude (0,5%). Dit gaat om meer dan honderdduizend mensen.

Ruim de helft van deze slachtoffers meldde dit bij een instantie, zoals de bank of de Fraudehelpdesk, en meer dan 20 % deed aangifte bij de politie. Schrikbarend weinig dus.

En de financiële schade? Voor sommige ging dit om een paar honderd euro, voor andere liep dit op tot enkele tienduizenden euro’s. De gemiddelde directe financiële schade per slachtoffer was bijna € 5000,-.

Hoe herken je identiteitsfraude?

Identiteitsfraude kan iedereen overkomen, ongeachte leeftijd, opleidings- of inkomensniveau. Zodra je vermoedt dat je een slachtoffer bent, is het waarschijnlijk al te laat. Maar hoe sneller je identiteitsfraude herkent, des te meer schade je kunt beperken. Daarom is het belangrijk de signalen te herkennen:

1. Ongebruikelijke activiteiten op je online accounts. De meeste websites informeren je over verdachte activiteiten zoals de wijziging van je wachtwoord of een inlogpoging vanaf een onbekend apparaat of locatie.
2. Onbekende financiële activiteiten, zoals betalingen, rekeningen en afschriften die je niet bekend voorkomen. Andere signalen zijn leveringen, leningen, abonnementen en gehuurde woonruimtes of auto’s die op jouw naam staan maar die je niet zelf hebt afgenomen.
3. Opmerkingen binnen je sociale netwerk. Het kan voorkomen dat vrienden of familieleden vreemde berichten van je hebben ontvangen. Of misschien nemen onbekenden contact met je op die beweren iets bij je gekocht maar nooit ontvangen te hebben.
4. Onbekende activiteiten bij overheidsinstanties. Opeens staan meer werkgevers op je belastingaangifte, is een uitkering aangevraagd op jouw naam of sta je op een ander adres ingeschreven.

Hoe voorkom je identiteitsfraude?

Voor identiteitsfraude geldt: voorkomen is beter dan genezen. Wanneer je eenmaal slachtoffer bent, is het lastig je gegevens terug te krijgen. Maar hoe voorkom je identiteitsfraude?

Hou je privégegevens privé

• Bewaar identiteitsgegevens, belangrijke documenten en elektronische apparaten op een veilige plaats en beveilig je apparaten met een wachtwoord.
• Stuur nooit een kopie op van je ID-bewijs tenzij een erkende instantie dit vraagt en zorg ook dan dat je BSN onleesbaar is door gebruik te maken van de Kopie ID app.
• Vernietig papieren en digitale gegevens wanneer je ze niet langer nodig hebt.
• Controleer altijd of de instantie waarmee je contact hebt te vertrouwen Dit doe je door na te gaan of mails afkomstig zijn van het officiële e-mailadres en of je een echte instantie aan de telefoon hebt. Twijfel je? Hang dan op en bel het nummer op de website.
• Let op met wie je je gegevens deelt. Banken en andere instanties zullen nooit inloggegevens of pincodes vragen. Ook verkopers via Marktplaats of andere online platformen hoeven geen persoonlijke gegevens van je te ontvangen.
• Controleer waar een ontvangen link naartoe leidt zonder erop te klikken. E-mails van overheidsinstanties bevatten geen links.

Zorg voor goede beveiliging

• Beveilig je brievenbus met een slot zodat criminelen de post er niet uit kunnen hengelen en laat je vuilnis niet aan de straat staan.
• Beveilig online accounts met een sterk wachtwoord en dubbele verificatie.
• Gebruik nooit hetzelfde wachtwoord voor meerdere accounts, maar gebruik een wachtwoordmanager.
• Beveilig je apparaten met goede antivirussoftware en een VPN, zodat je digitale gegevens worden beschermd tegen hackers en malware.
• Update deze software, je programma’s en apparaten wanneer hierom wordt gevraagd, zodat ze de nieuwste beveiliging hebben.

Wees alert

• Wees voorzichtig met social media. Houd je profiel afgeschermd en deel nooit je persoonlijke gegevens zoals je adres, telefoonnummer, BSN of een foto van je rijbewijs.
• Hou datalekken in de gaten, zodat je meteen weet wanneer een wachtwoord is gelekt en deze zo snel mogelijk kunt veranderen. VPN’s en wachtwoordmanagers kunnen daarbij helpen via hun ingebouwde dark web monitor.

Wat te doen als je slachtoffer bent van identiteitsfraude ?

Als je denkt dat je slachtoffer bent van identiteitsfraude, moet je zo snel mogelijk enkele maatregelen nemen:

1. Verzamel bewijs waarmee je aan kunt tonen dat je (mogelijk) slachtoffer bent van identiteitsfraude, zoals bankafschriften, verdachte e-mails, berichten over aangeschafte producten en brieven van incassobureaus.
2. Blokkeer de toegang tot je accounts. Neem zo nodig contact op met je bank om je pinpas, creditcard en bankrekening te laten blokkeren. Wijzig het wachtwoord van online accounts of laat je accounts blokkeren wanneer je geen toegang meer hebt.
3. Doe aangifte bij de politie zodat zij de daders kunnen opsporen. Zonder aangifte kun je bovendien mogelijke financiële schade niet vergoed krijgen. Maak een afspraak via 0900 88 44 of maak een online melding op mijnpolitie.nl.
4. Meld de identiteitsfraude bij het Centraal Meldpunt Identiteitsfraude (CMI). Deze organisatie ondersteunt slachtoffers van identiteitsfraude bij het oplossen van de gevolgen. Via rvig.nl/cmi vind je online meldingsformulieren die je hiervoor kunt gebruiken.
5. Neem contact op met Slachtofferhulp. Deze organisatie helpt met het verwerkingsproces van de mentale en emotionele gevolgen van identiteitsfraude.

Wat zijn de gevolgen van identiteitsfraude?

De vele vormen van identiteitsfraude kunnen voor een flink aantal gevolgen zorgen. De meest voorkomende zijn:

• Financiële verliezen: de oplichters zijn uit op financieel gewin en bestellen producten of diensten op jouw naam, of misbruiken je betaalpas of (online) bankrekening. Het openen van leningen en abonnementen op jouw naam kan je zelfs een BKR-registratie opleveren en je krediet beschadigen.
• Juridische gevolgen: wanneer de oplichter onder jouw identiteit criminele activiteiten onderneemt, kun je in aanraking komen met politie en justitie. Het is erg lastig aan te tonen dat jij dit niet was, omdat al het bewijs naar jou wijst
• Sociale gevolgen: de crimineel kan akelige berichten uit jouw naam online zetten of naar je contacten sturen, waardoor je relaties met vrienden en familie beschadigd raken.
• Emotionele stress: al deze gevolgen, het omgaan met de fraude en het oplossen van de problemen gaan je niet in de koude kleren zitten. Dit kan zorgen voor emotionele en mentale problemen waar je nog jaren last van kunt hebben. Je bent hierin niet alleen: volgens het CBS ervaart 20% van de slachtoffers van identiteitsfraude emotionele of psychische problemen.

Conclusie

Identiteitsfraude houdt in dat criminelen andermans identiteitsgegevens misbruiken om bijvoorbeeld spullen en diensten aan te schaffen zonder te betalen, geld over te maken, te frauderen en andere slachtoffers op te lichten.

Bij ongebruikelijke activiteiten op je online accounts of bankafschriften moet je zo snel mogelijk in actie komen om de gevolgen te beperken. Vermoed je dat je slachtoffer bent van identiteitsfraude? Laat je passen en rekening blokkeren, en wijzig je wachtwoorden. Verzamel zoveel mogelijk bewijs en doe aangifte bij de politie.

Daarnaast kun je hulp krijgen van Centraal Meldpunt Identiteitsfraude en Slachtofferhulp. Uiteraard wil je identiteitsfraude zoveel mogelijk voorkomen. Hou je belangrijke gegevens altijd veilig en lees onze online privacytips.

Veelgestelde vragen over identiteitsfraude