Wat is spyware en hoe kun je het verwijderen?

Wat is spyware?

Spyware is een programma dat ongemerkt je apparaat infecteert om informatie over je te verzamelen en door te sturen naar externe partijen. Wanneer je in de gaten krijgt dat je apparaat ermee besmet is, is het vaak al te laat. De software kan zichzelf namelijk goed verbergen en vermommen als een onderdeel van je besturingssysteem. Je kunt spyware tegenkomen op je computer, maar ook op je telefoon of tablet.

Deze malware-vorm kan op verschillende manieren je apparaat binnendringen:

• Door mee te liften met schijnbaar legitieme programma’s
• Door zich te vermommen als programma of media die je via een onbetrouwbare bron downloadt
• Door je slachtoffer te maken van een phishingaanval, wanneer je bijvoorbeeld op een link in een e-mail klikt

Betekenis & definitie

Spyware is een vorm van malware, een verzamelnaam voor alle kwaadaardige software. De naam ‘spyware’ zegt eigenlijk al wat het is: het bespioneert jou wanneer je gebruikmaakt van een geïnfecteerd apparaat. Volgens de officiële definitie van de Dikke van Dale zijn het dan ook “ongemerkt geïnstalleerde programma’s die anderen in staat stellen na te gaan wat er met een computer wordt gedaan”. In correct Nederland wordt ook vaak gesproken over ‘spionagesoftware’.

Een andere vorm van malware zijn virussen. In tegenstelling tot een virus kan spyware zichzelf niet vermenigvuldigen en geen directe schade aanbrengen aan jouw apparaat en gegevens. Toch is het één van de gevaarlijkste soorten malware. Het is namelijk heel moeilijk te detecteren en wanneer dit wel lukt, is het waarschijnlijk al te laat. Je identiteit, eigendommen en gegevens zijn dan al gestolen. Deze gegevens, die worden opgeslagen en doorverkocht op o.a. het dark web, zijn bijvoorbeeld:

• Websites die je bezoekt
• Bestanden die je hebt gedownload
• Je e-mails en andere vormen van communicatie
• Gegevens van contactpersonen
• De locatie waar je je bevindt
• Betaalgegevens
• Wachtwoorden van je accounts

Wat doet spyware?

Zodra je apparaat is geïnfecteerd met spionagesoftware, wordt je informatie doorzocht en interessante gegevens opgeslagen en doorgestuurd. Afhankelijk van het doel van de maker, gaat het op verschillende manieren te werk. Zo kan spyware:

• Toetsaanslagen opnemen om creditcardnummers, gebruikersnamen, wachtwoorden en communicatie te verzamelen
• Online activiteiten en bezochte websites vastleggen
• De besturing van uw computer of telefoon helemaal overnemen
• Informatie verzamelen zoals opgeslagen bestanden, ingevulde (internet)formulieren, contactgegevens en screenshots

Soorten spyware

Ontwikkelaars van spyware gebruiken de software voor verschillende doeleinden. Zo kan het worden ingezet om persoonlijke advertenties weer te geven, maar ook om je wachtwoorden te stelen. Voor de verschillende doelen worden aparte soorten spyware ontwikkeld. We zetten de meest voorkomende voor je op een rijtje.

Overname van de startpagina

Deze vorm van spyware neemt de startpagina van je browser over, maar dat niet alleen. Het programma kan je gebruikelijke zoekmachine aanpassen en onderdelen zoals je favorieten wijzigen. Wil je deze nieuwe instellingen wijzigen? Helaas, de spyware zal dit tegenhouden.

Dialer

Waar bovenstaande vorm vooral vervelend is, kunnen dialers behoorlijke schade opleveren. Een dialer is een programma dat de internetverbinding met je provider verbreekt en via je telefoonlijn verbinding maakt met websites die geld kosten om te contacteren. Deze kosten kunnen hoog oplopen en verschijnen op jouw rekening. Het is lastig te bewijzen dat een dialer dit heeft veroorzaakt, waardoor je de telefoonrekening zelf moet betalen.

Toolbar

Spyware kun je in je browser ook tegenkomen in de vorm van een ongewenste toolbar. Dit kan variëren van een extra knop op je bestaande toolbar tot een hele nieuwe werkbalk die ongevraagd is geïnstalleerd. Vaak lift de toolbar mee met een andere download. Dit kan je omleiden naar onbetrouwbare websites en je internetactiviteit volgen.

Trojan

Een trojan dringt je apparaat binnen door zich voor te doen als een ander programma, waarna de maker van de spyware controle krijgt over je apparaat. Dit kan, naast het verzamelen van gegevens, betekenen dat er schade wordt aangebracht aan je computer of telefoon. Weer een andere vorm hiervan zijn banking trojans. Deze maken misbruik van de veiligheidslekken van browsers en imiteren de website van je bank. Vervolgens kunnen ze bankgegevens stelen, transacties wijzigen en nieuwe transacties aanmaken.

Worm

Een worm is een programma dat zich via bijvoorbeeld je contactenlijst naar andere computers verspreidt. Hiervoor maakt het gebruik van zwakke plekken in de beveiliging van het beoogde doel. Deze zelfstandige software heeft geen hulp nodig van de makers of een host, maar verspreidt zichzelf.

Keylogger

Een keylogger wordt ook wel een system monitor genoemd en kan op verschillende manieren informatie over jouw activiteiten vastleggen. Zo kan een keylogger wachtwoorden, toetsaanslagen, zoekgeschiedenis, bezochte websites en communicatie via chat en e-mail opslaan. Hiervoor worden onder andere screenshots van je scherm gemaakt, maar ook afbeeldingen, audio en video’s opgeslagen.

Password stealers

Password stealers richten zich – hoe kan het ook anders – op het verzamelen van wachtwoorden. Dit kunnen wachtwoorden voor websites zijn, maar ook systeemlogins en cookies. De gestolen wachtwoorden kunnen door een password stealer naar een andere server worden verstuurd om ze extern op te slaan.

Infostealers

Infostealers scannen je apparaat om een grote diversiteit aan informatie te vinden, zoals inloggegevens, contactgegevens, internetgeschiedenis, systeemgegevens en opgeslagen bestanden. Dit doen ze, net zoals banking trojans, door misbruik te maken van beveiligingslekken van browsers. Wanneer de informatie eenmaal is verzameld kan de aanvaller zich als jou voordoen op social media en via e-mail. Zo worden weer nieuwe slachtoffers gevonden.

Hoe gaat spyware te werk?

Spyware kan door verschillende partijen op je computer, tablet of telefoon worden geïnstalleerd. Elke partij heeft een andere reden om dit te doen en doet dit op een andere manier.

Natuurlijk installeer je spyware niet met opzet op je telefoon of computer. Toch kan het op verschillende manieren binnendringen:

• Iemand anders krijgt toegang tot je apparaat en installeert het. Dit kan voorkomen wanneer je gebruikmaakt van een openbaar netwerk, of je je apparaat ergens onbeheerd hebt achtergelaten.
• De spionagesoftware lift mee met een programma dat je installeert. Dit kunnen betrouwbare programma’s zijn, maar ook software die zich slechts vermomt als een nuttig programma. Als je de app of het programma weer verwijdert, blijft de spyware achter op je apparaat.
• Apps in de Google Play of App Store kunnen ook spyware bevatten. Dit zijn bijvoorbeeld apps die bewerkt worden aangeboden en een kwaadaardige code bevatten, apps die slechts lijken op het betrouwbare origineel en apps met misleidende downloadlinks.
• Bestanden die je (illegaal) downloadt, zoals muziek, software en films, bevatten het mogelijk.
• Het wordt ook verspreid door middel van phishing. Phishers doen zich via een e-mail of website voor als een bekende organisatie en vragen je op een link te klikken of een bijlage te downloaden. Zodra je dit doet wordt spyware op je apparaat of in je browser geïnstalleerd.
• Andere soorten malware, zoals virussen, kunnen spyware verspreiden.

Wie gebruikt spyware?

Spyware kan gebruikt worden door reclamemakers, die willen weten waar je in geïnteresseerd bent zodat ze je specifieke advertenties kunnen laten zien. Maar het wordt ook vaak genoeg ingezet door criminelen, die het gebruiken om informatie en bestanden te stelen. Cybercriminelen maken er dan ook dankbaar gebruik van, omdat hun doelwit dit vaak niet of te laat in de gaten heeft. Een schokkend feitje: meer dan 50% van alle computers is besmet met een vorm van spyware.

Hoe kun je spyware verwijderen?

Naast het herkennen, is ook het verwijderen van spyware niet eenvoudig. De software weet zichzelf goed te vermommen en vast te klampen aan je apparaat. Sommige spyware heeft zelfs een ingebouwde herstelfunctie, waardoor het zichzelf opnieuw downloadt zodra je het probeert te verwijderen. Hoewel het lastig is, is het herkennen en verwijderen ervan niet onmogelijk. Voor ieder besturingssysteem doe je dit op een andere manier.

Spyware verwijderen op Windows

Voer bijvoorbeeld regelmatig een spywarecontrole uit te voeren. Hiervoor kun je gebruikmaken van een spyware scanner. Veel antivirussoftware biedt dit ook aan. Soms kun je deze vorm van malware ook vinden met behulp van je Taakbeheer. Dit start je op door tegelijk CTRL, ALT en Delete in te drukken. Klik vervolgens op Taakbeheer en zoek naar programma’s die je niet bekend voorkomen. Soms is spyware echter vermomd als een systeembestand, waardoor je het via deze weg lastig kunt vinden.

Spyware verwijderen op Mac

Mac is minder vaak het slachtoffer van spyware dan Windows, maar wanneer je Mac eenmaal wordt geïnfecteerd is het behoorlijk hardnekkig. Spyware op een Mac kom je vaak tegen in de vorm van password stealers, keyloggers en het down- en uploaden van bestanden. Naast deze varianten wordt ook ‘legitieme’ spyware verkocht waarmee ouders hun kinderen of werkgevers hun werknemers in de gaten kunnen houden.

Ook op Mac detecteer en verwijder je de spionagesoftware het beste door hier een specifiek programma voor te installeren. Zorg ervoor dat je apparaat met regelmaat gescand wordt. Daarnaast kun je op Apple-systemen de status van geopende programma’s controleren door naar Activiteitenweergave te gaan.

Spyware verwijderen op Android

Spyware op je Android apparaat kan alle informatie op je telefoon bekijken en stelen, je toetsaanslagen vastleggen, je locatie volgen, foto’s nemen en zelfs je microfoon gebruiken om gesprekken op te nemen. Wanneer je gebruikmaakt van een zakelijke telefoon, kan spyware ook het bedrijfsnetwerk binnendringen.

Detecteren kan door gebruik te maken van een antivirus-app die regelmatig een scan uitvoert. Daarnaast kun je controleren of er apps op je telefoon staan die toestemming hebben om apps te installeren die niet in de Google Play Store staan. Ga hiervoor in je instellingen naar Apps > Speciale toegang > Onbekende apps installeren.

Wanneer spyware is gedetecteerd op je apparaat, kun je deze het beste verwijderen in veilige modus. Hierdoor heeft de malafide software geen toegang tot het internet en kan het zichzelf niet opnieuw installeren. Veilige modus zet je zo aan:

• Hou de aan/uitknop van je telefoon enkele seconden ingedrukt
• In het menu dat verschijnt, hou je de optie Uitschakelen ingedrukt
• Klik op Veilige stand
• Door je apparaat weer op de normale manier opnieuw op te starten ga je uit veilige modus

Spyware verwijderen op iPhone

Net als Mac wordt ook iOS steeds vaker het slachtoffer van spyware, die gegevens op je iPhone of iPad kunnen stelen. Met speciaal hiervoor ontwikkelde apps kun je de het detecteren en verwijderen. Bovendien zorgen deze apps ervoor dat je apparaat in de toekomst beschermd blijven.

Veel spyware kan alleen functioneren op een telefoon die gejailbreakt is. Hierdoor is je apparaat vrij van begrenzingen en kunnen niet-goedgekeurde apps worden geïnstalleerd. Het uitvoeren van een iOS-update zorgt ervoor dat je telefoon terug wordt gebracht naar een niet-gejailbreakte status. Mocht het echt nodig zijn, herstel je telefoon dan naar fabrieksinstellingen. Maak voordat je dit doet wel een back-up van al je gegevens.

Let hierop bij het verwijderen van spyware

Wanneer je spyware op je telefoon vindt en wilt verwijderen is het goed om op het volgende te letten:

• Wees voorzichtig bij het kiezen van verwijderingssoftware. Sommige programma’s zijn namelijk zelf spyware. Kies dus alleen programma’s afkomstig van een gerenommeerde bron
• Na het verwijderen kunnen restanten achterblijven. Voer daarom altijd een tweede scan uit
• Na het verwijderen moet je er zeker van zijn dat je gegevens veilig zijn. Controleer je bankrekeningen op onbekende transacties en wijzig al je wachtwoorden

Spyware voorkomen

Natuurlijk wil je het liefste helemaal vermijden dat je apparaten geïnfecteerd worden. Volg hiervoor de volgende tips.

Update regelmatig

Installeer nieuwe updates zodra deze beschikbaar komen. Nieuwe versies van software en besturingssystemen zorgen ervoor dat kwetsbaarheden in de beveiliging worden gerepareerd, zodat aanvallers niet kunnen binnendringen.

Gebruik een VPN

Maak gebruik van een VPN (Virtueel Privé Netwerk) om je internetverkeer te beschermen. Door een VPN te kopen en verbinding te maken met een VPN-server wordt je internetdata beschermd. Dit gebeurt zo:

• Alle informatie die jouw apparaat verlaat wordt versleuteld, zodat andere partijen het niet kunnen inzien
• De informatie wordt eerst naar een VPN-server gestuurd, waar het weer wordt ontsleuteld
• Vervolgens wordt het naar de juiste bestemming gestuurd
• Informatie die jouw kant op komt, wordt door de VPN-server ook weer versleuteld voordat het naar jouw apparaat wordt gestuurd

Zoek je de beste VPN? Check dan onze uitgebreide VPN-reviews.

Wees op je hoede voor phishing

Cybercriminelen proberen op verschillende manieren je apparaat binnen te dringen. Eén manier is phishing: door gebruik te maken van neppe websites of e-mails word je overgehaald een bestand te downloaden of op een link te klikken. Doe dit nooit zonder na te denken, maar let op het volgende:

• Is de website echt, staan geen spelfouten in de URL en is de verbinding beveiligd? Dit laatste zie je door te controleren of de URL begint met HTTPS en of er een slotje in de adresbalk staat
• Open geen e-mailberichten waarvan je de afzender niet kent
• Download geen bestanden en klik niet op links als je niet zeker weet waar ze naar verwijzen
• Plaats je muis op een link (zonder te klikken) om te controleren waar de link je naartoe leidt

Meer tips tegen phishing vind je hier.

Bescherm je apparaten

Het beschermen van je computer, telefoon en tablet kan tenslotte op verschillende manieren:

• Bescherm je apparaat met een sterk wachtwoord. Gebruik hiervoor bijvoorbeeld onze wachtwoordgenerator of een wachtwoordmanager
• Beperk de beheerdersrechten van programma’s of apps die je installeert
• Root of jailbreak je telefoon niet
• Installeer sterke beveiliging zoals een antivirusprogramma
• Gebruik een adblocker om malafide advertenties te voorkomen
• Maak geen gebruik van openbare wifi. Via een onbeveiligd netwerk kunnen anderen jouw gegevens en activiteit opvangen